Giardia intestinalis – objawy, diagnoza i skuteczne metody leczenia giardiozy u ludzi i zwierząt.

Pierwotniaki Giardia intestinalis (synonimy: G. duodenalis, G. lamblia) są najczęstszą przyczyną zarażeń przewodu pokarmowego ludzi i innych ssaków. Źródło zarażenia stanowią inwazyjne cysty pierwotniaka obecne przede wszystkim w glebie oraz w wodzie. Pierwotniak został podzielony na kilka genotypów, oznaczonych literami od A do G.

Zarażenie i objawy

Do zarażenia dochodzi drogą pokarmową poprzez połknięcie inwazyjnych cyst. Pod wpływem działania enzymów trawiennych oraz kwasu solnego cysty już w żołądku zaczynają uwalniać ekscyzoity. Cysta ulega całkowitemu rozerwaniu w dwunastnicy z powodu gwałtownej zmiany pH z kwaśnego na zasadowe. Każdy ekscyzoit generuje powstanie czterech trofozoitów w dwóch cyklach podziału komórkowego. Trofozoity zasiedlają początkowy odcinek jelit, w tym dwunastnicę oraz jelito czcze. Niekiedy pierwotniaki zasiedlają przewody żółciowe, powodując ich zapalenie.

Wśród najczęściej opisywanych objawów giardiozy należy wymienić biegunkę, ból brzucha, wzdęcia, tłuszczowe stolce, utratę masy ciała oraz zaburzenia wchłaniania.  Ze względu na to, że jeden gatunek pierwotniaka jest w stanie zarazić zarówno ludzi, jak i zwierzęta, a jednocześnie wywołać chorobę przewodu pokarmowego, Giardia intestinalis jest powszechnie uznanym pasożytem o potencjale zoonotycznym.

Giardia intestinalis nie jest jedynym przedstawicielem w obrębie tego rodzaju. Obecnie znanych jest jeszcze sześć gatunków pierwotniaków z rodzaju Giardia, powodujących zarażenia u płazów (Giardia agilis Kunstler, 1882), gadów (Giardia varani Lavier, 1923), ptaków (Giardia ardeae Noller, 1920, Giardia psittaci Erlandsen and Bemrick, 1987), gryzoni (Giardia muris Benson, 1908) oraz piżmaków i norników (Giardia microti Benson, 1908).

Objawy kliniczne giardiozy

G. intestinalis jest przyczyną ostrych lub nawracających biegunek. Okres inkubacji giardiozy wynosi 7-10 dni. Ostra biegunka może trwać kilka dni i obfitować w śluz oraz kał o papkowatej konsystencji. Ostra biegunka zwykle ulega samoograniczeniu. Biegunka u psów, kotów oraz ludzi może przebiegać w sposób przewlekły z okresowymi zaostrzeniami objawów. Ponadto odnotowuje się wielomiesięczne bezobjawowe inwazje. Biegunki na tle G. intestinalis są najczęściej obserwowane u psów i kotów młodszych niż 12 miesięcy. W rzadkich przypadkach może dojść do zapalenia przewodów żółciowych.

Diagnostyka giardiozy

Najczęściej stosowanymi testami w komercyjnej laboratoryjnej diagnostyce giardiozy u psów i kotów są: badanie mikroskopowe, PCR, ELISA oraz test immunochromatograficzny. W diagnostyce złotym standardem pozostają techniki mikroskopowe – rozmaz bezpośredni kału i/lub flotacja kału. Do wykrywania cyst G. intestinalis szczególnie pomocna jest flotacja z wykorzystaniem roztworu nasyconego siarczanu cynku lub siarczanu magnezu o ciężarze właściwym 1,18-1,20 g/ml. Metody zagęszczające są przydatne w badaniu kału spoistego lub uformowanego, gdyż w kale luźnym bądź papkowatym dominują trofozoity pierwotniaków, w tym także G. intestinalis. Trofozoity pierwotniaków są nietrwałe, w związku z tym ich poszukiwanie metodami mikroskopowymi w świeżym kale powinno odbyć się jak najszybciej. Jeśli nie mamy takiej możliwości, zaleca się wysłanie materiału do laboratorium lub poszukiwanie antygenu pierwotniaka w kale na miejscu za pomocą szybkich testów immunochromatograficznych.

Badanie kontrolne metodą mikroskopową po leczeniu powinno zostać wykonane minimum siedem dni po jego zakończeniu, co wynika z okresu prepatentnego pierwotniaka, który wynosi od trzech do 10 dni. Kontrola leczenia przy użyciu szybkich testów nie jest zalecana z uwagi na wyniki fałszywie dodatnie nawet do sześciu tygodni po leczeniu (antygen jest jeszcze obecny przy braku objawów i braku pierwotniaków w kale).

Leczenie giardiozy w weterynarii

Leczenie giardiozy jest trudne i często frustrujące zarówno dla lekarza, jak i właściciela. Najczęściej wybieraną substancją czynną w leczeniu giardiozy u psów i kotów jest fenbendazol. Dobre efekty osiąga się, stosując febantel w postaci tabletek zawierających dodatkowo pyrantel i prazykwantel. Oprócz tego lekami stosowanymi w leczeniu giardiozy są: albendazol, metronidazol, tinidazol, ornidazol, ronidazol, seknidazol, furazolidon, azytromycyna oraz nifuratel.

Probiotyki w zwalczaniu giardiozy

Badania kliniczne oraz badania na modelach zwierzęcych wykazały pozytywny wpływ różnych szczepów bakterii probiotycznych w ograniczaniu lub zwalczaniu inwazji wywoływanych przez pierwotniaki z rodzaju Giardia. Szczep Bifidobacterium lactis B94 w połączeniu z inuliną okazał się skuteczny w ograniczaniu ostrych biegunek infekcyjnych u dzieci w wieku od dwóch miesięcy do pięciu lat. Wykazano antagonistyczne działanie szczepu Lactobacillus casei wobec G. intestinalis oraz synergistyczne działanie w odpowiedzi humoralnej wobec stanu zapalnego toczącego się w jelitach.

Przeżywalność cyst Giardia w środowisku i dezynfekcja

Cysty G. intestinalis są w stanie zachować żywotność nawet przez 3-6 miesięcy w glebie przy temperaturze nieprzekraczającej 20°C, a w wodzie o temperaturze 6°C pozostają żywotne przez 30 dni. Struktura otoczki cyst Giardia intestinalis sprawia, że cysty są w dużym stopniu odporne na działanie promieniowania ultrafioletowego. W usuwaniu cyst G. intestinalis ze zbiorników wodnych lub ścieków skuteczne jest ozonowanie. W dezynfekcji kontaktowej udowodniono skuteczność kwasu podchlorawego.

Podsumowanie

Pamiętajmy, że opanowanie giardiozy wymaga kompleksowego podejścia, obejmującego zarówno leczenie, jak i profilaktykę oraz kontrolę środowiskową, aby skutecznie ograniczyć rozprzestrzenianie się tego wytrzymałego patogenu.

Źródła:

1. Pierwotniaki o potencjale zoonotycznym. Cz. I. Giardioza, Magazyn Weterynaryjny 08/02/2023, Trudności w diagnostyce inwazji Giardnia intestinalis u psów i kotów – wyniki fałszywie dodatnie, Magazyn Weterynaryjny 16/08/2013